Epaminondas
ch. 1
Ep.1.1
Epaminondas, Polymnii filius, Thebanus. de hoc
priusquam scribimus, haec praecipienda videntur lectoribus, ne alienos mores ad suos referant, neve ea, quae
ipsis leviora sunt, pari modo apud ceteros fuisse arbitrentur.
Ep.1.2
scimus enim musicen nostris moribus abesse
a principis persona, saltare vero etiam in vitiis poni:
quae omnia apud Graecos et grata et laude digna ducuntur.
Ep.1.3
cum autem exprimere imaginem consuetudinis
atque vitae velimus Epaminondae, nihil videmur debere praetermittere, quod pertineat ad eam declarandam.
Ep.1.4
quare dicemus primum de genere eius, deinde
quibus disciplinis et a quibus sit eruditus, tum de
moribus ingeniique facultatibus et si qua alia memoria digna erunt, postremo de rebus gestis, quae a
plurimis animi anteponuntur virtutibus.
ch. 2
Ep.2.1
Natus igitur patre, quo diximus, genere honesto,
pauper iam a maioribus relictus est, eruditus autem
sic ut nemo Thebanus magis. nam et citharizare et
cantare ad chordarum sonum doctus est a Dionysio,
qui non minore fuit in musicis gloria quam Damon
aut Lamprus, quorum pervulgata sunt nomina, cantare tibiis ab Olympiodoro, saltare a Calliphrone.
Ep.2.2
at philosophiae praeceptorem habuit Lysim Tarentinum,
Pythagoreum: cui quidem sic fuit deditus, ut adulescens tristem ac severum senem omnibus aequalibus
suis in familiaritate anteposuerit; neque prius eum
a se dimisit, quam in doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut facile intellegi posset pari modo superaturum omnes in ceteris artibus.
Ep.2.3
atque haec ad nostram
consuetudinem sunt levia et potius contemnenda; at
in Graecia, utique olim, magnae laudi erant.
Ep.2.4
postquam ephebus est factus et palaestrae dare operam
coepit, non tam magnitudini virium servivit quam
velocitati: illam enim ad athletarum usum, hanc ad
belli existimabat [utilitatem] pertinere. itaque exercebatur plurimum currendo et luctando ad eum finem,
quoad stans complecti posset atque contendere. in
armis vero plurimum studii consumebat.
ch. 3
Ep.3.1
Ad hanc corporis firmitatem plura etiam animi
bona accesserant. erat enim modestus, prudens, gravis,
temporibus sapienter utens, peritus belli, fortis manu,
animo maximo, adeo veritatis diligens, ut ne ioco quidem mentiretur.
Ep.3.2
idem continens, clemens patiensque admirandum in modum, non solum populi, sed
etiam amicorum ferens iniurias, in primis commissa
celans, quodque interdum non minus prodest quam
diserte dicere, studiosus audiendi: ex hoc enim facillime disci arbitrabatur.
Ep.3.3
itaque cum in circulum venisset, in quo aut de re publica disputaretur aut de
philosophia sermo haberetur, numquam inde prius
discessit, quam ad finem sermo esset adductus.
Ep.3.4
paupertatem adeo facile perpessus est, ut de re publica
nihil praeter gloriam ceperit. amicorum in se tuendo
caruit facultatibus, fide ad alios sublevandos saepe
sic usus est, ut iudicari possit omnia ei cum amicis
fuisse communia.
Ep.3.5
nam cum aut civium suorum aliquis ab hostibus esset captus aut virgo nubilis propter
paupertatem collocari non posset, amicorum concilium
habebat et, quantum quisque daret, pro facultatibus
imperabat.
Ep.3.6
eamque summam cum fecerat, potius quam
ipse acciperet pecuniam, adducebat eum, qui quaerebat, ad eos, qui conferebant, eique ut ipsi numerarent
faciebat, ut ille, ad quem ea [res] perveniebat, sciret
quantum cuique deberet.
ch. 4
Ep.4.1
Tentata autem eius est abstinentia a Diomedonte
Cyziceno: namque is rogatu Artaxerxis regis Epaminondam pecunia corrumpendum susceperat. hic magno
cum pondere auri Thebas venit et Micythum adulescentulum, quem tum Epaminondas plurimum diligebat, quinque talentis ad suam perduxit voluntatem.
Micythus Epaminondam convenit et causam adventus Diomedontis ostendit.
Ep.4.2
at ille Diomedonti coram 'nihil'
inquit 'opus pecunia est: nam si rex ea vult, quae
Thebanis sunt utilia, gratiis facere sum paratus, sin
autem contraria, non habet auri atque argenti satis.
namque orbis terrarum divitias accipere nolo pro patriae caritate.
Ep.4.3
tu quod me incognitum tentasti tuique similem existimasti, non miror tibique ignosco;
sed egredere propere, ne alios corrumpas, cum me
non potueris. et tu, Micythe, argentum huic redde,
aut, nisi id confestim facis, ego te tradam magistratui.'
Ep.4.4
hunc Diomedon cum rogaret, ut tuto exire suaque,
quae attulerat, liceret efferre, 'istud quidem' inquit
'faciam, neque tua causa, sed mea, ne, si tibi sit pecunia adempta, aliquis dicat id ad me ereptum pervenisse, quod delatum accipere noluissem.'
Ep.4.5
a quo cum quaesisset, quo se deduci vellet, et ille Athenas dixisset, praesidium dedit, ut tuto perveniret. neque
vero id satis habuit, sed etiam, ut inviolatus in navem
escenderet, per Chabriam Atheniensem, de quo supra
mentionem fecimus, effecit.
Ep.4.6
abstinentiae erit hoc satis
testimonium. plurima quidem proferre possumus, sed
modus adhibendus est, quoniam uno hoc volumine
vitam excellentium virorum complurium concludere
constituimus, quorum res separatim multis milibus
versuum complures scriptores ante nos explicarunt.
ch. 5
Ep.5.1
Fuit etiam disertus, ut nemo ei Thebanus par
esset eloquentia, neque minus concinnus in brevitate
respondendi quam in perpetua oratione ornatus.
Ep.5.2
habuit obtrectatorem Menecliden quendam, indidem Thebis,
et adversarium in administranda re publica, satis exercitatum in dicendo, ut Thebanum scilicet: namque
illi genti plus inest virium quam ingenii.
Ep.5.3
is quod in
re militari florere Epaminondam videbat, hortari solebat Thebanos, ut pacem bello anteferrent, ne illius
imperatoris opera desideraretur. huic ille 'fallis' inquit 'verbo cives tuos, quod eos a bello avocas: otii
enim nomine servitutem concilias.
Ep.5.4
nam paritur pax
bello. itaque qui ea diutina volunt frui, bello exercitati esse debent. quare si principes Graeciae vultis
esse, castris est vobis utendum, non palaestra.'
Ep.5.5
idem ille Meneclides cum huic obiceret, quod liberos non
haberet neque uxorem duxisset, maximeque insolentiam, quod sibi Agamemnonis belli gloriam videretur
consecutus: at ille 'desine,' inquit 'Meneclida, de uxore
mihi exprobrare: nam nullius in ista re minus uti
consilio volo.' (habebat enim Meneclides suspicionem
adulterii.)
Ep.5.6
'quod autem me Agamemnonem aemulari
putas, falleris. namque ille cum universa Graecia vix
decem annis unam cepit urbem, ego contra ea una
urbe nostra dieque uno totam Graeciam Lacedaemoniis
fugatis liberavi.'
ch. 6
Ep.6.1
Idem cum in conventum venisset Arcadum, petens ut societatem cum Thebanis et Argivis facerent,
contraque Callistratus, Atheniensium legatus, qui eloquentia omnes eo praestabat tempore, postularet ut
potius amicitiam sequerentur Atticorum, et in oratione
sua multa invectus esset in Thebanos et Argivos in eisque hoc posuisset,
Ep.6.2
animum advertere debere Arcades, quales utraque civitas cives procreasset, ex quibus de ceteris possent iudicare: Argivos enim fuisse
Orestem et Alcmeonem matricidas, Thebis Oedipum
natum, qui, cum patrem suum interfecisset, ex matre
liberos procreasset:
Ep.6.3
huic in respondendo Epaminondas,
cum de ceteris perorasset, postquam ad illa duo opprobria pervenit, admirari se dixit stultitiam rhetoris
Attici, qui non animadverterit, innocentes illos natos
domi, scelere admisso cum patria essent expulsi, receptos esse ab Atheniensibus.
Ep.6.4
sed maxime eius eloquentia eluxit Spartae legati ante pugnam Leuctricam.
quo cum omnium sociorum convenissent legati, coram
frequentissimo [legationum] conventu sic Lacedaemoniorum tyrannidem coarguit, ut non minus illa oratione opes eorum concusserit quam Leuctrica pugna.
tum enim perfecit, quod post apparuit, ut auxilio
[Lacedaemonii] sociorum privarentur.
ch. 7
Ep.7.1
Fuisse patientem suorumque iniurias ferentem
civium, quod se patriae irasci nefas esse duceret, haec
sunt testimonia. cum eum propter invidiam cives sui
praeficere exercitui noluissent duxque esset delectus
belli imperitus, cuius errore res eo esset deducta, ut
omnes de salute pertimescerent, quod locorum angustiis clausi ab hostibus obsidebantur, desiderari
coepta est Epaminondae diligentia: erat enim ibi privatus numero militis.
Ep.7.2
a quo cum peterent opem, nullam adhibuit memoriam contumeliae et exercitum obsidione liberatum domum reduxit incolumem.
Ep.7.3
nec vero hoc semel fecit, sed saepius. maxime autem fuit
illustre, cum in Peloponnesum exercitum duxisset adversus Lacedaemonios haberetque collegas duos, quorum alter erat Pelopidas, vir fortis ac strenuus. hi
cum criminibus adversariorum omnes in invidiam venissent ob eamque rem imperium iis esset abrogatum
atque in eorum locum alii praetores successissent,
Ep.7.4
Epaminondas populi scito non paruit idemque ut facerent persuasit collegis et bellum, quod susceperat,
gessit. namque animadvertebat, nisi id fecisset, totum
exercitum propter praetorum imprudentiam inscitiamque belli periturum.
Ep.7.5
lex erat Thebis, quae morte
multabat, si quis imperium diutius retinuisset, quam
lege praefinitum foret. hanc Epaminondas cum rei
publicae conservandae causa latam videret, ad perniciem civitatis conferri noluit et quattuor mensibus
diutius, quam populus iusserat, gessit imperium.
ch. 8
Ep.8.1
Postquam domum reditum est, collegae eius hoc
crimine accusabantur. quibus ille permisit, ut omnem
causam in se transferrent suaque opera factum contenderent, ut legi non oboedirent. qua defensioue illis
periculo liberatis nemo Epaminondam responsurum
putabat, quod quid diceret non haberet.
Ep.8.2
at ille in iudicium venit, nihil eorum negavit, quae adversarii
crimini dabant, omniaque, quae collegae dixerant, confessus est neque recusavit quominus legis poenam
subiret, sed unum ab iis petivit, ut in sepulcro suo
inscriberent:
Ep.8.3
'Epaminondas a Thebanis morte multatus est, quod eos coegit apud Leuctra superare
Lacedaemonios, quos ante se imperatorem nemo Boeotorum ausus sit aspicere in acie,
Ep.8.4
quodque uno proelio
non solum Thebas ab interitu retraxit, sed etiam universam Graeciam in libertatem vindicavit eoque res
utrorumque perduxit, ut Thebani Spartam oppugnarent, Lacedaemonii satis haberent, si salvi esse possent,
neque prius bellare destitit, quam Messene restituta urbem eorum obsidione clausit.'
Ep.8.5
haec cum dixisset,
risus omnium cum hilaritate coortus est, neque quisquam iudex ausus est de eo ferre suffragium. sic a
iudicio capitis maxima discessit gloria.
ch. 9
Ep.9.1
Hic extremo tempore imperator apud Mantineam
cum acie instructa audacius instaret hostes, cognitus
a Lacedaemoniis, quod in unius pernicie eius patriae
sitam putabant salutem, universi in unum impetum
fecerunt neque prius abscesserunt, quam magna caede
edita multisque occisis fortissime ipsum Epaminondam
pugnantem, sparo eminus percussum, concidere viderunt.
Ep.9.2
huius casu aliquantum retardati sunt Boeoti,
neque tamen prius pugna excesserunt, quam repugnantes profligarunt.
Ep.9.3
at Epaminondas, cum animadverteret mortiferum se vulnus accepisse simulque,
si ferrum, quod ex hastili in corpore remanserat, extraxisset, animam statim emissurum, usque eo retinuit,
quoad renuntiatum est vicisse Boeotos.
Ep.9.4
id postquam audivit, satis' inquit 'vixi: invictus enim morior.' tum
ferro extracto confestim exanimatus est.
ch. 10
Ep.10.1
Hic uxorem numquam duxit. in quo cum reprehenderetur a Pelopida, qui filium habebat infamem,
maleque eum in eo patriae consulere diceret, quod
liberos non relinqueret, 'vide' inquit 'ne tu peius consulas, qui talem ex te natum relicturus sis.
Ep.10.2
neque vero stirps potest mihi deesse: namque ex me natam
relinquo pugnam Leuctricam, quae non modo mihi
superstes, sed etiam immortalis sit necesse est.'
Ep.10.3
quo tempore duce Pelopida exules Thebas occuparunt et
praesidium Lacedaemoniorum ex arce expulerunt, Epaminondas, quamdiu facta est caedes civium, domo se
tenuit, quod neque defendere malos volebat neque
impugnare, ne manus suorum sanguine cruentaret:
namque omnem civilem victoriam funestam putabat.
idem, postquam apud Cadmeam cum Lacedaemoniis
pugnari coeptum est, in primis stetit.
Ep.10.4
Huius de virtutibus vitaque satis erit dictum, si
hoc unum adiunxero, quod nemo ibit infitias, Thebas
et ante Epaminondam natum et post eiusdem interitum perpetuo alieno paruisse imperio, contra ea, quamdiu ille praefuerit rei publicae, caput fuisse totius
Graeciae. ex quo intellegi potest unum hominem
pluris quam civitatem fuisse.
